Okullar kapılarını öğretmenlerine, çocuklarına ve ebeveynlere açıyor. Bizlerin ‘Nasıl başlarsa öyle gider.’ sözü ile ifade etmeye çalıştığımız gibi oryantasyon dönemi ne kadar sağlıklı yürütülür ise sonraki okul yaşantısı o kadar rahatlıkla devam edecektir.
Kusursuz oryantasyon yoktur ancak kusursuz planlanan oryantasyon vardır:
Demeye çalıştığım her çocuk sakinlik içinde ve bizlerin öngördüğü sürede okula alışmayabilir ama iyi bir planlamayla çocuğun ihtiyaçları anlaşılır ve öğretmenleri, ebeveynleri tarafından doğru-yerinde müdahaleler yapılırsa çocuğun uyumunun sağlanacağıdır.
Oryantasyon döneminde okulun ve öğretmenin üzerine düşen görevler nelerdir?
Bağ kurmak
Okullar, çocukların en az evleri kadar vakit geçirdikleri yer; öğretmenleri ise en az aile üyeleri kadar gördükleri kişiler haline gelecek. Bu nedenle hem okulun hem de öğretmeninin üzerine düşen ilk görev bağ kurmaktır. Bağ kurmadığımız, ilişkilenmediğimiz herhangi bir durum, kişi veya nesne ile aynı dili konuşmamız mümkün olmayacaktır. Ebeveyn-çocuk arasındaki güven ilişkisinin çocuk-öğretmen ilişkisine aktarılması ön koşuldur. Böylelikle çocuğun duygusal regülasyonunu sağlaması, etrafını keşfe ve öğrenme deneyimlerine açık olması sağlanacaktır. Öğretmen çocuk ile bağ kurarken okulun özellikle de okul psikolojik danışmanlarının ebeveyn ile bağ kurması ve onların kaygılarını anlamlandırması gerekmektedir.
İyi Gözlem, İyi Analiz
Öğretmen, çocuğu iyi analiz etmeli, çocuğun ihtiyacının ne olduğunu kavramalı ve karakter özelliklerini göz önünde bulundurmalıdır. Bunların yanı sıra, çocuğun yetişkinlerle veya akranlarıyla ilişki kurma biçimini, oyun davranışlarını, günlük rutinini ve ebeveyn tutumunu iyi gözlemlemek öğretmen oryantasyonu yapılandırırken yardımına koşacak unsurlardır. Kimi çocuk tensel temas kurmayı severken kimi sevmiyor olabilir. Kimi akranlarıyla vakit geçirmekten keyif alıyorken, kimi akranlarına karşı daha temkinli olabilir. Öğretmen çocuğun ve aile sisteminin ihtiyacı ve karakter özellikleri doğrultusunda öncelikle onların ritmine uyacak şekilde zamanı yapılandırmalı, güven ilişkisi ve bağ kurulduktan sonra onları kendi ritmine nazikçe davet etmelidir.
Mekanın Keşfi
Oryantasyon başlangıcında güveni artırmak amacıyla öğretmenin yardımıyla çocuğun okulun fiziki koşullarını tanıması ve bilmesi önemlidir. Böylelikle mekanlar arası geçiş kolaylaşacaktır. Örneğin; sınıf, bahçe, ortak alanlar arasında yer değiştirmek çocuğu duygusal açısından daha az etkileyecektir.
Zamanı Somutlaştırmak
Okul öncesi dönemdeki çocukların zaman kavramı henüz saatler üzerinden yerleşmediği için okulda kalacağı sürenin çocuk için somutlaştırılması gerekmektedir. Bunu yaparken öğretmenler bahçede top oynadıktan sonra veya bebeğin karnını doyurduktan sonra gibi etkinlikler üzerinden anlatımı kullanabilirler. Bir oyun oynayıp üçe bölünmüş kağıdın bir bölümünü boyamak ve tamamlandığında oyun saatinin biteceğini söyleyerek kraft materyalleri de işin içine katabilirler. Baş parmakları ve işaret parmakları arasında zamanı göstererek yine çocuk için oyunun bitişini parmakların kapanması ile somutlaştırabilirler. Öğretmenlerimizin yaratıcılığına kalmış (:
Kademeli Bir Geçiş
Çocuklar gelişimsel dönüm noktalarında ani gelişen durumlardan hoşlanmazlar. Yetişkinler de öyle değil mi? Bu nedenle oyun bireysel olarak öğretmeni ve çocuk arasında başlamalı daha sonra küçük akran grubundan büyük akran grubuna ve sınıfa geçiş sağlanmalıdır. Okulda geçirilen süre, oyun zamanı gittikçe artırılmalıdır. Oyun saatleri aniden uzatılmamalıdır. Çocuk keyif alıyor ve daha fazlasını istiyor olsa da ilk günlerde oyun en keyif alınan noktada sonlandırılmalı ve çocuk bir sonraki gün geliş için yeni oyun saatine motive edilmelidir.
Çocuk uyum sağladı diye birden artırılan oyun saatleri yapılan en büyük oryantasyon hatalarındandır. Yemek uyku gibi rutinler, öğretmen-çocuk arasındaki ilişki oturduktan sonra eklenmeli öncelikle oyuna odaklanılmalıdır. Sorumluluk verme ve cesaretlendirmenin oyun içinde sıklıkla öğretmen tarafından kullanılmalıdır. Eve ait bir oyuncak ya da eşyayı okula getirmek okula ait bir şeyi eve götürmek çocuğun ev-okul arasında ilişki kurmasını ve yine kademeli geçişini kolaylaştıracaktır.
Oryantasyon partnerini (anne-baba-anneanne-babaanne-dede-bakım veren diğer kişi vb.) çocuk hazır hissedene kadar okulda misafir etmek ise kademeli geçişin en temel unsurudur.
Doğru Oryantasyon Partneri
Doğru oryantasyon partneri seçimi oldukça kıymetlidir. Çocuklar okula başlamadan önce de mevcut düzene alışkınlardır. Örneğin; bu düzen anne babanın evden iş için çıkması ve evde bakım veren diğer kişi ile kalmaları ise doğru oryantasyon partneri anne-baba haricinde bakım veren üçüncü kişi olabilir. Oryantasyon partneri seçilirken, çocuğun mevcut düzeni dikkate alınmalıdır.
Oryantasyon süreci boyunca çocukların bilmeye ihtiyaç duydukları nelerdir?
- Oyun sürecinin net olarak başlangıç ve bitiş anı
- Ebeveyni tarafından alınacağı, okulda kimsenin kalmadığı ve herkesin evine gittiği
- Yalnız olmadığı = herkes gibi olduğu
- Oyun oynadığı alan içerisindeki sınır ve kurallar
- ÖZETLE; DOĞRULAR (:
Oryantasyon ebeveynler çocuklarına, okula ve öğretmenlerine nasıl destek olabilirler?
Misafir olduğu sırada oryantasyon partnerinin tutum ve davranışı çifte açmaz içermemelidir. Ebeveyn bir taraftan çocuğa sarılırken bir taraftan ‘Hadi arkadaşlarınla ve öğretmeninle oyun oynamaya git.’ diyorsa bedensel ve sözel anlamda verdiği bu farklı mesajlar çifte açmaz niteliği taşımaktadır. Bu durumda çocuk davranışsal olarak ne yapacağını bilemediği gibi duygusal olarak da regülasyonunu sağlayamayacaktır.
Ebeveyn kararlı olmalı, çocuğa yaptığı açıklamalarda net davranmalıdır. Aynı zamanda okul ile sıkı bir iş birliği kurmalıdır.
Oryantasyon süreci ve sonraki tüm okul yaşantısı boyunca çocuk, aile, okul bir çarkın dişlileri gibi uyum içinde çalışmalıdır.
“Dilerim bu yazı meslektaşlarımın ve ebeveynlerin kafalarındaki soru işaretlerine cevap olur hem de oryantasyon süreci için gereken kararlılıklarına katkı sağlar.
Okulun ilk günü için hepimize en çok canım çocuklara kolaylıklar dilerim. “
Ilgın ÇAKMAK
Uzman Klinik Psikolog
Mia Anaokulları- Emirgan Okul Müdürü
